Αφιέρωμα Ίμια : Πριν την κρίση

Πλάνο από την Δ.Ίμια. Διακρίνεται ο τσιμεντένιος
δείκτης της ΓΥΣ και στο βάθος η Ανατολική Ίμια

17 χρόνια μετά, η κρίση των Ιμίων παραμένει το γεγονός που καθορίζει τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις και κυρίως την συμπεριφορά της χώρας μας έναντι των Τουρκικών διεκδικήσεων.  Διέλυσε στην πράξη τις πομφόλυγες περί ελληνοτουρκικής φιλίας και ανάγκασε την κυβέρνηση Σημίτη να υποστεί ένα ισχυρό σοκ. Απετέλεσε μια εθνική ήττα που έφερε στην επιφάνεια την  θεωρία των γκρίζων ζωνών, αλλά και το ξυπνητήρι που έθεσε τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις σε τροχιά αντιμετώπισης της απειλής, με νέα μέσα σε στρατηγικό και τακτικό επίπεδο.

Στο αφιέρωμα αυτό, θα παραθέσουμε σε τρεις ξεχωριστές αναρτήσεις γνωστά και άγνωστα γεγονότα, με σχόλια και παραπομπές εκεί που κρίνεται απαραίτητο. Τόσο για αυτούς που τα έζησαν, ώστε να τα ξαναθυμηθούν, όσο και για εκείνους που δεν τα έζησαν ώστε να πάρουν μιαν ιδέα του τι εκτυλίχθηκε τότε.

1912: H Ιταλία καταλαμβάνει τα Δωδεκάνησα στα πλαίσια του ιταλοτουρκικού πολέμου για τη Λιβύη. Τον Οκτώβριο με το σύμφωνο ειρήνης η Τουρκία αναγνωρίζει την ιταλική κυριαρχία στη Λιβύη ενώ η Ιταλία δεσμεύεται να επιστρέψει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία τα Δωδεκάνησα. Ο Βαλκανικός πόλεμος βρίσκει τα Δωδεκάνησα διπλωματικά-νομικά ως τούρκικη επαρχία υπό ιταλική κατοχή. Τους επόμενους μήνες το «Σεϊτάν Παπόρ» γράφει ένδοξες σελίδες ιστορίας και απελευθερώνονται τα νησιά του Αιγαίου πλην Δωδεκανήσου. Αγγλία και Γαλλία για στρατηγικούς λόγους δεν επιθυμούν την Ιταλική παρουσία εκεί αλλά η επιστροφή τους στη Τουρκία είναι προβληματική. Η Ιταλία τα κατέχει «προσωρινά» μέχρι τον Α΄ΠΠ που κατόπιν μυστικής συμφωνίας (1915) εγκαταλείπει τους συμμάχους της με αντάλλαγμα την Ήπειρο, Δωδεκάνησα και Μικρά Ασία. Το τέλος του Α΄ΠΠ φέρνει την υπογραφή της Συνθήκης του Μούδρου μεταξύ των δυνάμεων της Αντάντ και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα Δωδεκάνησα παρέμειναν στην Ιταλία, ως εγγύηση για την εξασφάλιση της εκ μέρους της Τουρκίας τηρήσεως των όρων της ανακωχής. 10/8/1920 Συνθήκη Σεβρών, (δεν επικυρώθηκε ποτέ από την Τουρκία) η Ιταλία μεταξύ άλλων θα παραχωρούσε τα Δωδεκάνησα εκτός της Ρόδου όπου θα διεξήγετο δημοψήφισμα έπειτα από 15 χρόνια με την προϋπόθεση, πάντα, της εκ μέρους της Βρετανίας ταυτόχρονης παραχωρήσεως της Κύπρου στην Ελλάδα.

1922: Η Μικρασιατική καταστροφή δίνει την δικαιολογία στην Ιταλία να αθετήσει τις συμφωνίες παραχώρησης της Δωδεκανήσου του 1920. Η Συνθήκη της Λωζάννης το 1923 νομιμοποιεί την κατοχή των Ιταλών στα Δωδεκάνησα σε αντιστάθμισμα της Αγγλικής κατοχής της Κύπρου.

Τότε αρχίζει από Τουρκικής πλευράς η αμφισβήτηση κυριαρχίας κυριαρχίας βραχονησίδων όπως αυτή ερμηνεύει τις διεθνείς συνθήκες. Η αμφισβήτηση αυτή οδήγησε στην ιταλό-τουρκική σύμβαση οριοθετήσεως θαλασσίων συνόρων 4.1.1932 η οποία επικυρώθηκε και τέθηκε σε ισχύ στις 10.5.1933. Διευκρινιστικά υπεγράφη 28.12.1932 στην Άγκυρα πρωτόκολλο που καθόριζε λεπτομερώς τα θαλάσσια σύνορα με 37 σημεία μεταξύ των Μικρασιατικών ακτών και της τότε Ιταλικής Δωδεκανήσου. Ειδικότερα στο 30ο σημείο καθορίζεται το όριο στο μέσο της απόστασης Ιμίων (Λιμνιά/Kardak κατά την Τουρκοκρατία) και Κάτο (σημ.Cavus).

"30. a moitié distance entre Kardak (Rks.) et Kato I. (Anatolie)"

1946: Στο τέλος του Β΄ΠΠ, η Δωδεκάνησος απελευθερώνεται έπειτα από κοινές επιχειρήσεις SBS και Ιερού Λόχου. Η διοίκηση περνάει προσωρινά στα χέρια των Άγγλων. Πιστή στη τυχοδιωκτική πολιτική της η Τουρκία, που φάνηκε και στη στάση που κράτησε στον Β΄ΠΠ, προσπαθεί να εμφανιστεί ως νόμιμη διάδοχος «ιδιοκτήτρια» των Δωδεκανήσων προ Ιταλοκρατίας. Πριν την απόφαση της παραχώρησης, τον Ιούν.1946 στην Ελλάδα ο Σαράτσογλου, πρωθυπουργός της Τουρκίας, (που φρόντιζε με το Varlik Vergisi και τα Amele Taburu να εξοντώσει την εναπομείνασα ελληνική μειονότητα) προσπάθησε να αποκομίσει τα μέγιστα οφέλη εγείροντας πάλι θέμα αμφισβήτησης συνθηκών και κυριαρχίας νήσων. Ο πρόεδρος (Ινονού) συνέστησε να συνεννοηθεί με τον Α/ΓΕΕΘΑ (Τσακμάκ) ο οποίος εναντιώθηκε στη θέση του λέγοντας ότι θα οδηγήσει σε σύγκρουση, με αποτέλεσμα ο Σαράτσογλου να φέρει το θέμα στο Υπουργικό Συμβούλιο και να επιχειρήσει να το "λύσει" μέσω του τουρκικού ναυτικού. Στις διεκδικούμενες νησίδες τοποθετούνται πινακίδες που αναγράφουν «Εδώ είναι Τούρκικα νησιά». Τις επόμενες μέρες ο Ιταλός Ακόλουθος της πρεσβείας στην Άγκυρα επισκέπτεται το τουρκικό Γενικό επιτελείο μεταφέροντας την ιταλική ενόχληση. Ο Τούρκος Α/ΓΕΕΘΑ επιρρίπτει την ευθύνη για την επίμαχη πινακίδα που είχε τοποθετηθεί στην Κάλυμνο στον πρωθυπουργό Σαράτσογλου! Οι πινακίδες τελικά απομακρύνονται, όχι μόνο αυτή της Καλύμνου αλλά και αυτές που τοποθετήθηκαν στις νήσους απέναντι από την Αλικαρνασσό όπως  στο Γαϊδουρονήσι και στο Φαρμακονήσι.

Μετά την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων (τυπικά Μαρ.1948) από τα ιστορικά αρχεία της Ελλάδας προκύπτει ότι η Τουρκία ανέλαβε την πρωτοβουλία καθορισμού των θαλάσσιων συνόρων (1949). Η Ελλάδα με δύο ρηματικές της διακοινώσεις (Νο. 1638/3.6.55 και 2672/19.10.56, προτείνει τη δημιουργία μιας μικτής Επιτροπής με στόχο τη χάραξη των θαλασσίων συνόρων μεταξύ των δύο χωρών στην περιοχή «βόρεια των Δωδεκανήσων» ήτοι στην περιοχή μεταξύ Σάμου, Χίου, Μυτιλήνης και των τουρκικών ακτών, προφανώς θεωρώντας ότι τα σύνορα στην περιοχή Δωδεκανήσων είχαν ήδη καθορισθεί με τις Συμφωνίες του 1932.

1975: Τον Αύγουστο του 1975 ο Τούρκος δημοσιογράφος Ομάρ Κασάρ και δύο ακόμα άτομα, παρακολουθώντας τη Ρω και εκμεταλλευόμενοι την ολιγοήμερη απουσία της Δέσποινας Αχλαδιώτου (Κυρά της Ρω) για λόγους υγείας, αποβιβάστηκαν εκεί και τοποθέτησαν πάνω σ' ένα κοντάρι 4 μέτρων τη σημαία τους. Η Κυρά της Ρω την κατέβασε αμέσως, όταν γύρισε.

Οι διεκδικήσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο εκφράστηκαν κατόπιν προβάλλοντας ένα πακέτο συνεχών διεκδικήσεων που οδήγησε σε δύο κρίσεις. Η αμφισβήτηση των ορίων της υφαλοκρηπίδας θα εκτοπίσει προσωρινά το θέμα διεκδικήσεων νησίδων.

1976: Η πρώτη σχετική κρίση έγινε μετά τον εντοπισμό κοιτασμάτων πετρελαίου στον Πρίνο, που έφερε το 1976 το ερευνητικό «Χόρα» σε ελληνική υφαλοκρηπίδα, οι χειρισμοί της κρίσης στέλνουν το «Χόρα» στη Σμύρνη και την Ελλάδα να συνυπογράφει το Πρακτικό της Βέρνης που δεσμεύει την αποχή από κάθε πρωτοβουλία ή πράξη, σε σχέση με την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, που θα μπορούσε να δημιουργήσει πρόβλημα στις διαπραγματεύσεις για την σύναψη συνυποσχετικού σχετικά την συμφωνία οριοθέτησης αμφισβητούμενης υφαλοκρηπίδας. Ως τέτοια η Ελλάδα ερμηνεύει αυτή ανάμεσα των ανατολικών νησιών και της Τουρκίας, αντίθετα η Τουρκία όλου του Αιγαίου.

1987: Η δεύτερη κρίση προήλθε μετά την αίτηση της «Denison» να επεκτείνει τις έρευνες πετρελαίου 10ν.μ. ανατολικά της Θάσου θεωρώντας ο τότε πρωθυπουργός το Πρακτικό της Βέρνης ανενεργό από τη στιγμή που δεν υπάρχουν διαπραγματεύσεις. Το «Χόρα» ως «Σισμίκ 1» πλέον πρωταγωνιστεί και πάλι προσπαθώντας να διεξάγει έρευνες σε ελληνική υφαλοκρηπίδα στο βόρειο Αιγαίο (1987) με σκοπό τη δημιουργία τετελεσμένων. Πάλι ο χειρισμός της κρίσης έφερε το ερευνητικό να μην πραγματοποιεί έρευνες αλλά και την Ελλάδα πάλι να υπογράφει τη συμφωνία Νταβός που δεσμεύει, μέχρι σήμερα, για τη μη διενέργεια ερευνών σε διεθνή ύδατα μέχρι επιλύσεως της οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας, η οποία χαρακτηρίστηκε ως προσωπικό λάθος (mea culpa) από τον πρωθυπουργό.

1991: Ο ίδιος με επιστολή του στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας μεταξύ άλλων αναφέρει «… Τέλος πρέπει να αποδοθεί μεγαλύτερη σημασία στην πρόθεση των Τούρκων να ανοίξουν ένα νέο μέτωπο στο Αιγαίο, και συγκεκριμένα στις δηλώσεις του Τούρκου Αρχηγού του Ναυτικού, με τις οποίες αμφισβητείται η εθνική μας κυριαρχία πάνω σε έναν μεγάλο αριθμό βραχονησίδων στο ανατολικό Αιγαίο». (Ν.Κουρής «Αιγαίο Η μακροχρόνια διαμάχη και ο ρόλος των Αμερικανών»)

O πρώην Τούρκος Α/ΓΕΝΓ.Έρκαγια

Από το 1991 τουλάχιστον επανήλθε το θέμα αμφισβήτησης κυριαρχίας νήσων στα πλαίσια έρευνας από τον Διευθυντή της Τουρκικής Ωκεανογραφικής Υπηρεσίας Πλοίαρχο Yuce. Οι έρευνες ήταν γνωστές στο Τουρκικό ΥΠΕΞ, ΓΕΕΘΑ, στην Ωκεανογραφική Υπηρεσία και στη Διεύθυνση του τουρκικού εθνικού κτηματολογίου. Ο Ναύαρχος Γ. Έρκαγια (Κυβερνήτης του Α/Τ Κοτσάτεπε που βυθίστηκε από τουρκικά F-104 και F-100 το 1974), ως Αρχηγός του Τουρκικού Ναυτικού ανέθεσε σʼ έναν Αξιωματικό απόφοιτο της Τουρκικής Στρατιωτικής Ακαδημίας δεύτερη έρευνα με το ίδιο αντικείμενο και η νομική ισχύς της μελέτης έγινε αποδεκτή από τις Τουρκικές Αρχές. Έτσι στην κρίση των Ιμίων η περιοχή στην οποία αναφερόταν αυτή η θεωρία τοποθετήθηκε σʼ ένα χάρτη και επεξηγήθηκε στα μέλη του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας, στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και στη Κυβέρνηση. Ο χάρτης αυτός βασίστηκε σε εκείνον με το σύνολο των διεκδικούμενων νησίδων του Σαράτσογλου το 1946. Αυτά καταγράφονται στο τουρκικό περιοδικό «Ένας Στρατιωτικός – Ένας Διπλωμάτης» εκδόσεως 2001, που δημοσίευσε διάλογο μεταξύ Έρκαγια και του πρέσβη Τ. Μαιτόκ.

1994: Τέθηκε σε ισχύ το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, και επικυρώθηκε από την Ελληνική Βουλή το 1995.

Ο πρώην ΥΦΕΘΑ Μ./Μπεντενιώτης

1994: Ο ΥΦΕΘΑ Μ. Μπεντενιώτης προχώρησε στην υλοποίηση ενός σχεδίου που είχε εκπονήσει ο ίδιος, και μάλιστα είχε τύχει της επιδοκιμασίας του πρωθυπουργού, Ανδρέα Παπανδρέου, του ΥΠΕΞ Παπούλια και του ΥΕΘΑ Αρσένη. Το σχέδιο προέβλεπε την τακτική επίσκεψη εθελοντών, μελών του Συνδέσμου Αποφοίτων Σχολών Υπαξιωματικών Πολεμικού Ναυτικού με υλικά και γεννήτριες σε βραχονησίδες του Ανατολικού Αιγαίου και των Δωδεκανήσων, προκειμένου να στήσουν σιδερένιο υψηλό κοντάρι όπου θα υψωνόταν μεγάλου μεγέθους ελληνική σημαία, να κτίσουν από ένα παρεκκλήσι σε κάθε νησί και να φυτέψουν δέντρα και φυτά που θα μπορούσαν να ευδοκιμήσουν σ' αυτές τις περιοχές, με βάση μελέτη του υπουργείου Γεωργίας εξειδικευμένη για κάθε νησί. Παράλληλα στις βραχονησίδες θα εγκαθιστούσαν και ζώα ή πουλιά από αυτά που θα μπορούσαν να αναπαραχθούν και να επιβιώσουν, δημιουργώντας μια έντονη παρουσία μοναδικών οικοσυστημάτων. Σε ορισμένα νησιά, όπου υπήρχαν φυλάκια του Στρατού, έγιναν εκτεταμένες επισκευές, ενώ επισκευάστηκε και το σπίτι της κυράς της Ρω.

Ιούνιος 1994: Έγινε η πρώτη επίσκεψη των εθελοντών με το ΠΓΥ «Έβρος» στη Ρω. Εκεί επισκευάστηκε το σπίτι της κυράς της Ρω, στήθηκε ένας μεγαλύτερος ιστός για τη σημαία σε τσιμεντένια στέρεη βάση, κατασκευάστηκε παρεκκλήσιο, πρόχειρο δίκτυο ύδρευσης και φυτεύτηκαν δέντρα.  Ο Μ. Μπεντενιώτης ανακοίνωσε ότι όποιοι ήθελαν θα μπορούσαν να κατοικήσουν τα νησιά αυτά με αντιπαροχή μια κατοικία που θα τους διασφάλιζε η Πολιτεία. Αυτό είχε τεράστιο αντίκτυπο ακόμα και στο εξωτερικό. Μάλιστα πολλοί ομογενείς, από τις ΗΠΑ κυρίως, ενδιαφέρθηκαν να πάρουν μέρος στο πρόγραμμα, ενώ ένας καλλιτέχνης ονόματι Ναυρίδης πήγε και κατοίκησε στη Ρω! Στις ΗΠΑ το θέμα δημοσιεύτηκε ακόμα και στο CNN, στο οποίο έκανε εκτενή αναφορά για το σχέδιο ο Μ. Μπεντενιώτης! Ο Σύνδεσμος Αποστράτων μαζί με άλλους εθελοντές και τη συνδρομή του Πολεμικού Ναυτικού, ( ΠΓΥ «Έβρος» - πλοίο μεταφοράς πυρομαχικών και γενικών υπηρεσιών) συγκέντρωσε και μετάφερε τα απαραίτητα υλικά στα μικρονήσια. Τα υλικά αυτά συγκεντρώθηκαν από δωρεές μιας η πρωτοποριακή επιχείρηση τύχαινε μεγάλης προβολής από  τοπικά και αθηναϊκά ΜΜΕ - ένα πρόγραμμα ανάπτυξης οικονομικής δραστηριότητας κι εποικισμού μικρονησίδων με κρατική (και  μετέπειτα ευρωπαϊκή) επιδότηση που αποσκοπούσε στην ανάπτυξη μιας μορφής αγροτουρισμού. Το σχέδιο βασιζόταν πλήρως στο Δίκαιο Θαλάσσης περί υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ  με στόχο την διασφάλιση των εθνικών μας συμφερόντων. Η πρώτη φάση του σχεδίου αφορούσε 18 νησιά και νησίδες. Οι επισκέψεις στα νησιά συνεχίστηκαν όλο τον χρόνο και τον επόμενο, με μεγάλο ενθουσιασμό από του συμμετέχοντες. Τα διεθνή ΜΜΕ  χαρακτήρισαν το σχέδιο μεγαλοφυές, ενώ ο κόσμος στα ακριτικά νησιά το είχε αγκαλιάσει πλήρως. Όταν είχε γίνει το πρώτο ταξίδι, στην επιστροφή στον Πειραιά είχε διοργανωθεί ειδική τελετή για τον κατάπλου του «Έβρος», στην οποία μετείχαν πολλοί επώνυμοι και βέβαια ο εμπνευστής του σχεδίου που ήταν βουλευτής της Αʼ Περιφέρειας Πειραιά.

1995: Μέλη και φίλοι του Πολιτιστικού-Μορφωτικού Συλλόγου Αποφοίτων Σχολών Υπαξιωματικών Πολεμικού Ναυτικού επισκέπτοναι τις βραχονησίδες Καλόλιμνος, Στρογγυλή, Φαρμακονήσι, Βάτος και Πασά με το ΠΓΥ ΕΒΡΟΣ, όπου και υψώνεται η Γαλανόλευκη. Τον ίδιο μήνα, ο Υπ.Αιγαίου Α.Κοτσακάς και ο Υφ.Εξ. Μπεντενιώτης πραγματοποίησαν περιοδεία στο Αιγαίο επισκεπτόμενοι με ελικόπτερο διάφορα μικρονήσια. Σε συνέντευξη του στο περιοδικό «Διπλωματία» ο τότε Υπ.Αιγαίου Αντ. Κοτσακάς, δηλώνει :

«Υπήρχε συγκεκριμένο σχέδιο για την αξιοποίηση πολλών βραχονησίδων του Αιγαίου. Βασιζόταν στη σκέψη ότι σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο σε ένα νησί αναγνωρίζεται υφαλοκρηπίδα, μόνον όταν στο έδαφος του ασκείται έστω και μικρή οικονομική δραστηριότητα. Το ζήτημα το είχαμε συζητήσει με τον Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος είχε δείξει μεγάλο ενδιαφέρον και είχε εγκρίνει το σχέδιο. Έτσι σε συνεργασία με το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης και τον τότε Υπουργό Γ.Αρσένη εκπονήθηκε με όλες τις λεπτομέρειες συγκεκριμένο πρόγραμμα που προέβλεπε την μεταφορά, σε μια σειρά από βραχονησίδες, ορισμένων υλικών που να καθιστούν εφικτή τη διαβίωση ακόμα και υπό δυσμενείς καιρικές συνθήκες, όπως δοχεία με καύσιμα θέρμανσης και εφόδια, κάποιες στοιχειώδεις εγκαταστάσεις στέγασης, καλύβες και άλλα. Σκοπός μας ήταν κυρίως να προκαλέσουμε το ενδιαφέρον οικολογικών και περιβαλλοντικών οργανώσεων όπως η Greenpeace και άλλες, ώστε τα νησιά να ζωντανέψουν κάπως. Στον κατάλογο των νησιών περιλαμβανόταν τα Αντικύθηρα και η Γαυδοπούλα και όχι μόνο βραχονησίδες του Ανατολικού Αιγαίου. Το Υπουργείο Αμύνης είχε διαθέσει τα απαραίτητα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού προσωπικό και υλικά για την υλοποίηση του προγράμματος».

Οι Τουρκικές εφημερίδες είχαν αναγγείλει ότι σε αντίδραση προς τα έργα εποικισμού-υποδομής των Ελλήνων, το Τουρκικό Ναυτικό ετοιμαζόταν να «χαρτογραφήσει πλήρως» τις βραχονησίδες που βρίσκονται κοντά στις ακτές της Τουρκίας, στο Αιγαίο. Το πρόγραμμα, με ευθύνη του τότε ΥΦΕΘΑ, είχε ετοιμαστεί για να υποβληθεί στην ΕΕ ώστε να τύχει και κοινοτικής χρηματοδότησης. Ενώ όμως ο Μ. Μπεντενιώτης επρόκειτο να προωθήσει τον πλήρη φάκελο στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας για να προωθηθεί στην ΕΕ, μόλις ο Σημίτης ανέλαβε πρωθυπουργός (18/1/1996), και με την κρίση των Ιμίων να κλιμακώνεται, το σχέδιο άρχισε να μαραζώνει και σε λίγες μέρες είχε εξαφανιστεί! Ο Σημίτης στην κυβέρνησή του έβαλε τον Μπεντενιώτη υφυπουργό στο Εθνικής Οικονομίας. Για να μη φανεί δε ότι τον έβγαλε από το Άμυνας και κατάργησε τη μία θέση υφυπουργού, αφού ήδη στην άλλη ήταν υφυπουργός ο πτέραρχος Ν. Κουρής. Χαρακτηριστικό γεγονός ότι υπουργός στο Υπουργικό Συμβούλιο της 30/5/1996 είχε πει κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης στον Μ. Μπεντενιώτη: «Αν δεν είχες κάνει αυτές τις ιστορίες δεν θα είχαμε φτάσει σήμερα εδώ»